Grondrechten als bakens voor wetgeving

Grondrechten als bakens voor wetgeving

Grondrechten als `bakens` is een sprekende metafoor om de betekenis van grondrechten voor wetgeving in een veranderende samenleving aan te geven. Grondrechten (mensenrechten) kunnen worden onderscheiden al naar gelang zij een bepaalde vrijheid ten opzichte van de overheid waarborgen (klassieke grondrechten; burgerrechten en politieke rechten) dan wel de overheid bepaalde taken opleggen (sociale grondrechten; economische, sociale en culturele rechten; collectieve rechten of derde-generatierechten). Hoewel verschillende grondrechten zowel kenmerken van klassieke vrijheidsrechten als van zorgplichten vertonen, dienen het karakter van waarborg voor de vrijheid van individuen en groepen en dat van taakstelling voor de overheid wel te worden onderscheiden.
Grondrechten als bakens:
- De klassieke vrijheidsrechten markeren de competentiegrenzen van de staat ten opzichte van de rest van de samenleving. Omdat ze vrijheden garanderen aan individuen en maatschappelijke organisaties, hebben ze voor de wetgever vooral een gebiedend en verbiedend karakter. Gebiedend om de vrijheid te respecteren en verbiedend om daarop inbreuk te maken. Beperking van deze grondrechten vereist veelal een grondslag in grondwet of verdrag.
- Sociale grondrechten zijn richtsnoeren, wegwijzers voor het optreden van de overheid in het algemeen en van de wetgever in het bijzonder. Hoewel ze opdrachten aan de wetgever kunnen bevatten, laten ze in het algemeen een ruime mate van vrijheid aan de wetgever om te bepalen op welke wijze deze de gestelde doeleinden, rekening houdend met de maatschappelijke omstandigheden, zal realiseren.
- De metafoor van grondrechten als bakens is ook van toepassing op de veranderende betekenis van grondrechten: bij wijziging van de omstandigheden moeten de bakens soms worden verzet. In een 'informatiesamenleving' moeten bijvoorbeeld andere eisen worden gesteld aan privacybescherming dan voordien.

Het onderzoek naar de betekenis van klassieke en sociale grondrechten voor de wetgeving in een veranderende samenleving bestrijkt de drie thema's van het onderzoeksprogramma: (de)regulering, zelfregulering en handhaving. Waar dat zinvol is worden onderwerpen volgens de rechtsvergelijkende methode behandeld (beschrijving van verschillende stelsels, vaststelling en verklaring van overeenkomsten en verschillen). De rechtsvergelijking is van belang voor de Nederlandse wetgeving maar ook voor regelgeving binnen de Europese Unie.