Burkes common law- benadering van vrijheid en mensenrechten: Erfgoed zonder bijzondere status vatbaar voor belangenafweging

Burke is politicus, jurist en filosoof. Het is verleidelijk aan die omschrijving toe te voegen ‘in deze volgorde’, maar in dat geval gaat de humor ten koste van de meerwaarde die deze denker heeft voor de ideeëngeschiedenis én voor ons actueel denken. In deze bijdrage gebruik ik Burke om debatten over de grondslagen van het constitutionalisme en de mensenrechten te verduidelijken. Op wat controversieel klinkende afwijzingen van de Déclaration des droits de l’homme na, lijkt veel van wat Burke zegt niet zo schokkend. We horen het zo uit de mond van vele staatslui rollen, zeker wanneer het gaat om in belangrijke kwesties compromissen te sluiten en haalbare oplossingen te zoeken. Na een korte duiding van Burke als vroege criticus van de ongerijmdheden van de Franse revolutie, volgt een situering van Burke als common law constitutionalist in de Britse traditie. Grondwetten groeien organisch en bevatten liefst geen al te abstracte regels die geweld aandoen aan de gegroeide praktijken en consensus in een gegeven samenleving. Ook abstract geformuleerde rechten bieden geen meerwaarde omdat ze in belangenafwegingen hooguit één element onder vele andere kunnen vormen. Politieke wijsheid moet bij dergelijke afwijzingen primeren op regelvastheid. Burke vastpinnen op zijn Britse context, doet evenwel vergeten dat zijn lessen overal zijn opgepikt, buiten én binnen de liberale traditie. Ook in het mensenrechtenrecht is de geest van Burke niet veraf. Aan de hand van Dworkin, Habermas en andere bekijken we Alexy’s theorievorming over het afwegen van belangen bij mensenrechtenconflicten en de tendens tot redelijkheidstoetsing verborgen achter de officiële doctrine van het proportionaliteitsprincipe. Geëindigd wordt met drie positieve bijdragen van Burke aan het hedendaags denken over mensenrechten.