Een staalkaart van 30 jaar onderzoek naar gedrag en geestelijke gezondheid van mensen met verstandelijke beperkingen

Personen met verstandelijke beperkingen kunnen zich gezond ontwikkelen en opgroeien tot burgers die volwaardig bijdragen aan de samenleving. Dit is echter niet vanzelfsprekend. Uit epidemiologische studies in binnen- en buitenland blijkt dat geestelijke gezondheidsproblemen veel vaker voorkomen bij mensen met verstandelijke beperkingen dan bij mensen zonder verstandelijke beperking (bv. Dekker et al., 2002; Emerson & Hatton, 2007; Hermans, Beekman, & Evenhuis, 2013). Langzaam aan neemt het besef toe dat problemen op geestelijk, lichamelijk, sociaal en maatschappelijk gebied effectiever in samenhang met elkaar kunnen worden begrepen en integraal van een passend antwoord kunnen worden voorzien. Nederlandse onderzoekers hebben om die reden recent een voorstel gedaan voor een integrale kennisagenda in de notitie “Krachten Bundelen” (VGN, 2014). Onder auspiciën van de VGN en in wisselwerking met gebruikers van kennis (cliënten, naasten, professionals, gemeenten) formuleerden vertegenwoordigers van meerdere Nederlandse onderzoeksgroepen een gezamenlijke opdracht. Geïnspireerd door de transformatie in de zorg delen de onderzoeksgroepen de gezamenlijke ambitie kennis te vergaren die nodig is om hardnekkige achterstanden, nadelen en vormen van uitsluiting effectief te bestrijden. De drie invalshoeken daarbij waren lichamelijke gezondheid, geestelijke gezondheid en gedrag, en participatie, waarbij de notitie “Krachten Bundelen” expliciet adviseerde om meer onderzoek te doen in verbinding tussen deze invalshoeken. Het Nationaal Programma ‘Gewoon Bijzonder’, gestart in 2016, heeft deze invalshoeken evenwel vertaald naar afzonderlijke thema’s te weten gezondheid, gedrag en participatie. De programmatekst formuleert het aldus: “Activiteiten binnen het programma vinden plaats binnen de thema’s gezondheid, gedrag & mentaal welbevinden en participatie. Het is mogelijk dat – met het oog op specifieke doelgroepen – thema’s in samenhang worden uitgewerkt” (ZonMW, 2015). Het belang van onderzoek op de snijvlakken wordt in het programma dus beperkt tot specifieke doelgroepen. In navolging deelt het nationale congres “Focus op onderzoek 2018” de kennis eveneens in naar deze drie thema’s. In dit artikel zullen we op verzoek een overzicht (‘state of the art’) geven van de onderzoeksactiviteiten rond het thema ‘Gedrag’. Concreet stellen we allereerst aan de orde welke onderzoeksprioriteiten wenselijk werden geacht volgens de opstellers van de notitie “Krachten Bundelen”, vanuit de invalshoek geestelijke gezondheid en gedrag, en hoe de beide andere invalshoeken (gezondheid en participatie) daarbij van belang zijn. Vervolgens construeren we een staalkaart van onderzoeken naar gedrag en geestelijke gezondheid. We onderzoeken daarbij welke onderwerpen vanuit de invalshoek geestelijke gezondheid en gedrag de afgelopen 30 jaar zijn bestudeerd, en of daarin trends zijn te onderscheiden waarop het Nederlandse onderzoek al dan niet kan voortbouwen. Ook gaan we na in hoeverre hierin al sprake is van nationale samenwerking tussen groepen met verschillende disciplinaire en theoretische achtergronden, maar ook internationale samenwerking. We stellen tot slot een integratief denkkader voor gericht op persoonsgerichte benaderingen in kennisontwikkeling, beleid en professionele praktijk, waarbij de thema’s geestelijke gezondheid en gedrag, maar ook lichamelijke gezondheid en participatie een plek hebben.