Facilitatie van tekstbegrip bij het lezen van literatuur: Effecten van framing en woordverklaring bij leerlingen van VMBO en VWO

Het ‘lezen voor de lijst’ staat bij veel scholieren niet bijster hoog op de to do list. Een vraag is of naast de gebruikelijke motivationele factoren ook cognitieve een rol spelen. Kan men een boek (nog) wel snappen (en daarmee genieten)? Op basis van gangbare psycholinguïstische overwegingen is een 4+2-model geformuleerd. Tijdens het lezen worden vier verwerkingsstappen doorlopen die gebruik maken van twee databestanden: een semantisch geheugen (kennis van wereld) en een lexicaal geheugen (mentaal lexicon). Er zijn twee (talige) decodeerprocessen en twee (conceptuele) interpretatieprocessen. Daarbij gaat het om het herkennen van woorden en het ontleden van hun zinsverband respectievelijk het begrijpen van de gegeven informatie en het verrijken ervan met alles wat je nog meer weet (cf. surface structure, text base, situation model). De toetstekst (één A4tje) komt uit A.F.Th. van der Heijden’s “De slag om de brauwbrug”. Het fragment doet een fors beroep op zowel woord- als wereldkennis. Voor iedere verwerkingsstap zijn vier meerkeuze-vragen opgesteld. Tijdens een afname ligt de tekst gewoon op tafel. In twee grootschalige studies is nagegaan of de prestatie verbetert door een databestand te faciliteren. In Studie 1 (N=950) werd het semantisch geheugen geholpen met framing. Het fragment begon met een toelichtende alinea: descriptief (naar werk), historisch (krakers, kroning) of contextueel (heroïne, high). In Studie 2 (n=691) werd het lexicaal geheugen ondersteund door woordverklaring. Het fragment was het origineel, met een verklarend register ernaast of met een versimpeling van de moeilijke woorden. Beide facilitaties lieten geen enkel effect zien op de prestaties. Evenmin waren er echte verschillen met sekse of etniciteit. Opleidingsniveau was de bepalende factor: vwo scoorde bij iedere stap veel hoger dan vmbo. Ter afronding kaarten wij aan hoe onze aanpak een theoretisch fundament kan bieden voor de taken in het PIRLS-project.