Na de veroordeling (column Europa in detail)

Op 2 oktober 2003 deed het Europese Hof van Justitie uitspraak in de zaak die de Europese Commissie tegen Nederland had aangespannen vanwege het niet nakomen van de Nitraatrichtlijn uit 1991. In een uitvoerig gemotiveerd vonnis maakt het Hof korte metten met het Nederlandse mestbeleid. Van 'minas', het gecompliceerde mineralen aangifte systeem, blijft hoegenaamd niets over. Kortgezegd vereist de Nitraatrichtlijn dat er niet meer dan 50mg nitraat voorkomt in het grondwater (per liter). Dat niveau moet worden bereikt door een maximum te stellen aan de hoeveelheid nitraat uit dierlijke mest die in de bodem terecht komt. Nederland is daarvan afgeweken en heeft een eigen systeem bedacht om de doelstelling van 50mg te realiseren. Dat systeem is dus 'minas'. Een flexibel systeem dat de nutriëntenbalans van een bedrijf centraal stelt. Aan de ene kant komen stikstof en fosfaat het bedrijf in (bijvoorbeeld in het veevoer of door het gebruik van kunstmest), terwijl aan de andere kant deze stoffen worden afgevoerd, bijvoorbeeld in de geproduceerde producten (melk en vlees) en natuurlijk in mest. Deze mest kan deels worden afgezet bij anderen die de mest gebruiken (bijvoorbeeld mestverwerking). De rest vormt het overschot dat in het milieu verdwijnt. Daar wordt de stikstof omgezet in nitraat en spoelt het uiteindelijk uit in het grondwater. Als het overschot een bepaalde, wettelijk vastgelegde, norm overschrijdt, moet de veehouder een heffing betalen. Door aan de verschillende knoppen van minas te draaien moet de veehouder proberen onder de heffingsnorm te blijven. Hij kan bijvoorbeeld aan de aanvoerkant het voedersysteem aanpassen (minder nutrienten het bedrijf in) of aan de afvoerkant meer mest elders afzetten. Het belangrijkste Europeesrechtelijke bezwaar tegen dit vernuftige systeem is dat het niet garandeert dat de doelstelling van 50mg/l daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Sinds jaar en dag vereist het Hof dat richtlijnen zodanig worden omgezet in het nationale recht dat verzekerd is dat de doelstelling van de betreffende richtlijn wordt gerealiseerd, eventueel door handhavend op te treden tegen overtreders. Minas reguleert niet direct het in de bodem brengen van meststoffen; in plaats daarvan gelden verliesnormen die betrekking hebben op de hele stikstofcyclus. Zo kunnen dus, afhankelijk van de knoppen waaraan de veehouder draait om zijn balans in balans te brengen, meer of minder stikstoffen in het milieu komen. Daar komt nog bij dat het betalen van heffingen onderdeel uitmaakt van systeem en het dus volstrekt legaal is om overschotten te laten ontstaan en hiervoor dan te betalen. Nu zou je kunnen zeggen: 'wat maakt het uit welk systeem je hanteert, zolang de doelstelling maar wordt gehaald?' Maar daar zit nu precies het probleem. Het RIVM maakte eerder dit jaar in de Milieubalans 2003 bekend dat het grondwater van de zandgebieden in 2000 gemiddeld nog 125mg fosfaat per liter bedroeg, een kleine 80% meer dan is toegestaan. Nergens