Over idealen: het belang van idealen in recht, moraal en politiek

Idealen trekken doorgaans vooral de aandacht omdat ze verbonden zijn met politieke en sociale bewegingen of omdat ze inspiratiebron zijn voor gedreven individuen. Maar ze spelen op veel meer manieren een rol in de sociale werkelijkheid. Ze zijn bijvoorbeeld nodig om de rechtsontwikkeling en de dynamiek van moraal en politiek beter te kunnen begrijpen en verklaren. Idealen geven aanknopingspunten voor kritiek en bieden tegelijk perspectieven voor verbetering. In het huidige politieke debat lijkt er nu weer sprake van een voorzichtige opleving in de belangstelling voor idealen. Maar de betekenis van idealen wordt juist in wetenschappelijke analyses nog onvoldoende onderkend. Theorievorming met meer expliciete aandacht voor idealen zal daarom nieuwe inzichten opleveren over recht, moraal en politiek. Rond deze hypothese is in september 1996 ee vijfjarig, interdisciplinair onderzoekprogramma van start gegaan aan het Schoordijk Instituut. Deze bundel vormt een eerste resultaat van het onderzoek. Vanuit verschillende perspectieven en disciplines wordt de rol van idealen in recht, moraal en politiek belicht. Is bijvoorbeeld het biodiversiteitsideaal voldoende uitgewerkt in de juridische bescherming van Antarctica? Wat is de betekenis van grondrechten in de Europese Unie? Welke implicaties hebben verschillende visies op de rechtsstaat voor het functioneren van de gemeentelijke overheid? In hoeverre moeten we idealen erkennen om het recht of de rechtsontwikkeling te begrijpen? Hoe kan een evenwicht gevonden worden tussen gerichtheid op idealen en realiteitsbesef? Welke verschillende vormen van ideaalbegrippen kunnen we onderscheiden? Is het eigenlijk wel verstandig om waarden of idealen expliciet te articuleren? Dit zijn slechts enkele van de vragen die aan bod komen in deze bundel.