Abstract
This thesis investigates how speakers of Limburgian dialects talk about women—more specifically, which pronouns they use to do so. Pronouns are small words which, in a sentence, function as placeholders for nouns or names. One of the most striking differences between Limburgian and Standard Dutch is how the two language varieties deal with pronominal reference to women. In Dutch, only grammatically feminine pronouns such as zij and haar are used for this, but in Limburgian, so-called ‘non-feminine’ forms such as het and hem can be used as well. These non-feminine forms are interesting for various reasons.
First, they give rise to differences in how speakers refer to women (variation). Some women are referred to with only feminine pronouns, while other women are also or even exclusively referred to with non-feminine pronouns. In other words, some women are called ziej, while others are called het. The research described in this thesis shows, based on different types of data, that speakers tend to follow certain patterns in this. Ziej and other feminine forms are generally used for women who are older than the speaker (such as a grandmother) or otherwise somewhat more distant from the speaker (such as a supervisor or a mayor). Het and other non-feminine forms are seen as more intimate: these forms are mainly used for women who are the same age as or younger than the speaker and/or close to the speaker, such as a sister, a good friend, or young girls. This is a pattern that is also common in other languages which distinguish between feminine and non-feminine pronouns for women.
Second, we observe many differences between speakers, because the pattern described above is not followed by everyone. Some speakers use the non-feminine forms for all women, regardless of who the woman is or how she relates to the speaker. By contrast, there are also many speakers who only rarely or even never use non-feminine pronouns. This variation is partly determined by speakers’ regional background: there are areas in Limburg, both in the Netherlands and in Belgium, where non-feminine pronouns are more commonly used than in other areas. However, regional background is not the only determining factor. Speakers of Limburgian sometimes have a very strong opinion about non-feminine pronouns, and this opinion can go two ways: on the one hand, there is a group that feels it is not nice or even indecent to use non-feminine pronouns for women and girls, and on the other hand, there is also a group that likes that they can express an extra layer of meaning with this. Importantly, how people think about these pronouns is related to their use of the pronouns. This brings us to the third point.
Third, as already mentioned, the fact that non-feminine pronouns may be used creates a stark contrast between Limburgian and Standard Dutch. While this may sound trivial—i.e., two different languages, two different pronominal systems—it is not. This is because Limburgian and Dutch are in close contact. In language contact situations, and especially close and continuous ones, it is very common for one language to take over some features of the other language. The language contact situation between Limburgian and Dutch is, indeed, a close and continuous one: all speakers of Limburgian are at the very least bilingual and often multilingual, and they all use and speak Dutch on a regular basis. As mentioned, Dutch does not use non-feminine pronouns for women; in fact, calling a woman het in Dutch is viewed as extremely derogatory. Therefore, a reasonable assumption would be that speakers who do not use non-feminine pronouns in Limburgian, or even see them as negative, are ‘bothered’ by the Dutch meanings of the words. This thesis shows that the latter partly holds true.
When speakers of Limburgian have to translate a Dutch sentence containing the feminine pronoun zij into their dialect, they are much less likely to use het compared to when they are describing pictures, or are just talking. In this sense, there is indeed some influence of Dutch: in linguistics, this specific phenomenon is called ‘priming’. However, our research has also shown that not all speakers of Limburgian are equally sensitive to this: some speakers continue to say het in Limburgian, even when they are looking at the Dutch pronoun zij. Conversely, it is also the case that some speakers always use ziej, even when they are not currently looking at a Dutch sentence. One might expect that these are people who use so much Dutch in their daily lives that they have become used to using only feminine pronouns, even when they are speaking their dialect; however, we did not find evidence to support this idea.
Although more or less frequent use of het in Limburgian cannot be related one-on-one to a greater or lesser use of Dutch, there are indications that the contrast with Dutch does have an influence in other ways. That is, this contrast leads to many speakers of Limburgian having a fairly high ‘metalinguistic’ awareness with regard to non-feminine pronouns: they know very well that there are crucial differences between Dutch and Limburgian at this point, they can often describe in detail how and for whom exactly they use non-feminine pronouns, and many of them have strong intuitions regarding the (in)appropriateness of non-feminine pronouns. Speakers are therefore able to form an opinion, an ‘attitude’. These attitudes, as we briefly mentioned, vary enormously, and they seem to be largely independent of how often someone speaks Dutch. That is, there are people who hear and use a lot of Dutch and view the non-feminine pronouns in Limburgian as negative, but there are also people who hear and use a lot of Dutch and find it very positive that Limburgianhas a feature that is so characteristic of the dialect, and distinguishes the dialect from the standard language. It is not easy to predict how someone feels about the pronouns. However, we do know that a high level of awareness in combination with a certain attitude can lead to people determining their own language use—which, of course, only creates more differences between speakers.
All in all, what this thesis mostly shows is that there is a lot of variation, both regarding the use of non-feminine pronouns, and how these pronouns are viewed by speakers. The way an individual speaker uses their language is in part determined by their regional background, in part influenced by language contact between Limburgian and Standard Dutch, but mostly shaped by individual experiences. Explaining how referring to women ‘works’ in Limburgian is therefore almost impossible to do in general terms, because everyone has a slightly different background, different experiences, and different opinions. In fact, we could say that there are essentially as many ‘versions’ of Limburgian as there are speakers. This may sound like an unsatisfactory conclusion, but it is not: not only is it incredibly informative for the field of linguistics, but it also opens doors to a whole lot of new research questions—about Limburgian, about non-feminine pronouns, and even about language in general
__
Dit proefschrift onderzoekt hoe Limburgse dialectsprekers over vrouwen praten, en dan in het bijzonder welke voornaamwoorden zij gebruiken om dat te doen. Voornaamwoorden zijn korte woordjes die in een zin dienstdoen als plaatsvervanger voor een zelfstandig naamwoord of een naam. Eén van de meest in het oog springende verschillen tussen het Limburgs en het Algemeen Nederlands is welke mogelijkheden de talen hebben wat betreft voornaamwoorden voor vrouwen. In het Nederlands is het gebruikelijk om hiervoor enkel grammaticaal vrouwelijke voornaamwoorden te gebruiken, zoals zij en haar, maar in het Limburgs kunnen daarnaast ook zogenaamde ‘niet-vrouwelijke’ vormen worden gebruikt, zoals het en hem. Er zijn een paar dingen die deze niet-vrouwelijke vormen interessant maken.
Ten eerste zorgen ze voor verschillen (variatie) in hoe sprekers naar vrouwen verwijzen. Naar sommige vrouwen wordt verwezen met enkel vrouwelijke voornaamwoorden, terwijl voor andere vrouwen ook of zelfs alleen maar niet-vrouwelijke voornaamwoorden worden gebruikt. Met andere woorden: sommige vrouwen worden ziej genoemd, en andere het. Het onderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift laat, op basis van verschillende soorten data, zien dat sprekers veelal vaste patronen volgen. Ziej en andere vrouwelijke vormen worden gebruikt voor vrouwen die ouder zijn dan de spreker (zoals een grootmoeder) of op een andere manier wat verder van de spreker af staan (zoals een leidinggevende of een burgemeester). Het en andere niet-vrouwelijke vormen worden gezien als vertrouwelijker: deze vormen worden met name gebruikt voor vrouwen die even oud als of jonger dan de spreker zijn en/of dicht bij de spreker staan, zoals een zus, een goede vriendin, of jonge meisjes. Dit is een patroon dat ook veel voorkomt in andere talen die een onderscheid maken tussen vrouwelijke en niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen.
Ten tweede zien we veel verschillen tussen sprekers. Het patroon dat hierboven beschreven is, wordt niet door iedereen gevolgd. Sommige sprekers gebruiken de niet-vrouwelijke vormen voor alle vrouwen, los van wie de vrouw is of hoe zij zich tot de spreker verhoudt. Aan de andere kant zijn er ook veel sprekers die zelden of zelfs helemaal nooit niet-vrouwelijke voornaamwoorden gebruiken. Ten dele is dit regionaal bepaald: er zijn gebieden in Limburg, zowel in Nederland als in België, waar de niet-vrouwelijkevoornaamwoorden meer voorkomen dan in andere gebieden. Toch is regio niet allesbepalend. Doorvragen over waarom mensen wel of geen niet-vrouwelijke voornaamwoorden gebruiken, leerde ons dat sprekers van het Limburgs soms erg sterke meningen hebben over deze woordjes. Die meningen kunnen twee kanten op gaan: enerzijds is er een groep die vindt dat het niet netjes of zelfs onfatsoenlijk is om niet-vrouwelijke voornaamwoorden te gebruiken voor vrouwen en meisjes, en anderzijds is er ook een groep die het juist heel mooi vindt dat je in het Limburgs hiermee een extra betekenisnuance kunt uitdrukken. Hoe mensen over de voornaamwoorden denken, hangt samen met hun gebruik ervan. Dit brengt ons bij het derde punt.
Ten derde creëren niet-vrouwelijke voornaamwoorden namelijk, zoals gezegd, een groot contrast tussen het Limburgs en het Standaardnederlands. Dat klinkt misschien triviaal—immers, twee talen, twee verschillende soorten voornaamwoorden, toch?—maar dat is het niet. Dat komt doordat het Limburgs en het Standaardnederlands in nauw contact met elkaar staan. In situaties waarin twee talen met elkaar in contact komen, en zeker in situaties waarin dat contact intensief en langdurig is, is het heel vaak zo dat de ene taal kenmerken gaat overnemen van de andere taal. De taalcontactsituatie tussen het Limburgs en het Nederlands is inderdaad intensief en langdurig: alle sprekers van het Limburgs zijn op zijn minst twee- en vaak zelfs meertalig, en ze spreken en horen allemaal regelmatig Nederlands. Het Nederlands gebruikt zoals gezegd geen niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen en meisjes; sterker nog, in het Nederlands een vrouw het noemen wordt gezien als vreselijk denigrerend. Het ligt dus voor de hand om te denken dat sprekers die de niet-vrouwelijke voornaamwoorden in het Limburgs niet gebruiken of zelfs als negatief zien ‘last’ hebben van de Nederlandse betekenissen van de woorden. Dit proefschrift laat zien dat dit laatste ten dele waar is.
Wanneer Limburgers een Nederlandse zin met daarin het woordje ‘zij’ moeten vertalen naar het Limburgs, zijn ze veel minder snel geneigd om het te gebruiken dan wanneer ze plaatjes moeten beschrijven of gewoon aan het praten zijn. In die zin is er dus wel degelijk invloed van het Nederlands te zien; dit specifieke fenomeen wordt in de taalkunde priming genoemd. Maar dit onderzoek heeft ook laten zien dat niet alle sprekers van het Limburgs daar evenveel last van hebben: sommige sprekers blijven, zelfs als ze naar het Nederlandse woord ‘zij’ zitten te kijken, in het Limburgs gewoon het zeggen. Geen priming dus! En omgekeerd is het ook zo dat sommige sprekers, zelfs als ze geen Nederlandse zin voor zich zien staan, toch altijd ziej gebruiken. Hiervan zou je kunnen denken: maar misschien gebruiken deze mensen wel zo veel Nederlands in hun dagelijks leven, dat dát ervoor zorgt dat ze geen het gebruiken als ze Limburgs praten. Voor deze hypothese hebben we in dit proefschrift echter geen bewijs kunnen vinden.
Hoewel het meer of minder gebruiken van het in het Limburgs dus niet zomaar één-op-één te relateren is aan het meer of minder gebruiken van het Nederlands, zijn er toch aanwijzingen dat het contrast met het Nederlands wel degelijk invloed heeft. Dit contrast zorgt er namelijk voor dat veel sprekers van het Limburgs een vrij hoog ‘metalinguïstisch’bewustzijn hebben wat de niet-vrouwelijke voornaamwoorden betreft: ze weten heel goed dat er verschillen bestaan tussen het Nederlands en het Limburgs op dit gebied, kunnen vaak tot in detail beschrijven hoe en voor wie ze de niet-vrouwelijke voornaamwoorden precies gebruiken, en hebben een duidelijke intuïtie over wanneer die voornaamwoorden dan wel of niet gepast zijn. Ze zijn dus in staat om een mening te vormen, een ‘attitude’. Die attitudes lopen, zoals we al kort aanstipten, ontzettend uiteen, en ze lijken bovendien grotendeels los te staan van hoe vaak iemand Nederlands spreekt. Er zijn namelijk mensen die veel Nederlands horen en gebruiken die de niet-vrouwelijke voornaamwoorden in het Limburgs als negatief ervaren, maar ook mensen die veel Nederlands horen en gebruiken die het juist heel positief vinden dat het Limburgs met de niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen een eigenschap heeft die zo kenmerkend is voor het dialect. Hoe iemand over de voornaamwoorden denkt, is dus niet zomaar één-twee-drie te voorspellen. Wat we wel weten, is dat een hoog bewustzijn in combinatie met een attitude ervoor kan zorgen dat mensen hun eigen taalgebruik gaan bepalen, wat natuurlijk zorgt voor alleen maar meer verschillen tussen sprekers.
Al met al laat dit proefschrift dus vooral zien dat er ontzettend veel variatie is, zowel wat betreft het gebruik van niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen als de meningen die mensen erover hebben. Hoe iemands taalgebruik eruitziet wordt deels gevormd door de regio waar iemand vandaan komt, deels door taalcontact met het Nederlands, maar bovenal door het feit dat sprekers nu eenmaal allemaal hun eigen ideeën over taal hebben. Opschrijven hoe het verwijzen naar vrouwen in het Limburgs ‘werkt’ kan dus eigenlijk bijna niet in algemene termen: iedereen heeft net een andere achtergrond, andere ervaringen, en een andere mening, en feitelijk zijn er dus evenveel ‘versies’ van het Limburgs als dat er sprekers zijn. Variatie in taalgebruik kan dus heel individueel zijn. Dat klinkt misschien als een onbevredigende conclusie, maar dat is het niet: voor de taalkunde is het niet alleen ontzettend informatief, maar het opent bovendien deuren naar een heleboel nieuwe onderzoeksvragen—over het Limburgs, over niet-vrouwelijke voornaamwoorden, en zelfs over taal in het algemeen.
First, they give rise to differences in how speakers refer to women (variation). Some women are referred to with only feminine pronouns, while other women are also or even exclusively referred to with non-feminine pronouns. In other words, some women are called ziej, while others are called het. The research described in this thesis shows, based on different types of data, that speakers tend to follow certain patterns in this. Ziej and other feminine forms are generally used for women who are older than the speaker (such as a grandmother) or otherwise somewhat more distant from the speaker (such as a supervisor or a mayor). Het and other non-feminine forms are seen as more intimate: these forms are mainly used for women who are the same age as or younger than the speaker and/or close to the speaker, such as a sister, a good friend, or young girls. This is a pattern that is also common in other languages which distinguish between feminine and non-feminine pronouns for women.
Second, we observe many differences between speakers, because the pattern described above is not followed by everyone. Some speakers use the non-feminine forms for all women, regardless of who the woman is or how she relates to the speaker. By contrast, there are also many speakers who only rarely or even never use non-feminine pronouns. This variation is partly determined by speakers’ regional background: there are areas in Limburg, both in the Netherlands and in Belgium, where non-feminine pronouns are more commonly used than in other areas. However, regional background is not the only determining factor. Speakers of Limburgian sometimes have a very strong opinion about non-feminine pronouns, and this opinion can go two ways: on the one hand, there is a group that feels it is not nice or even indecent to use non-feminine pronouns for women and girls, and on the other hand, there is also a group that likes that they can express an extra layer of meaning with this. Importantly, how people think about these pronouns is related to their use of the pronouns. This brings us to the third point.
Third, as already mentioned, the fact that non-feminine pronouns may be used creates a stark contrast between Limburgian and Standard Dutch. While this may sound trivial—i.e., two different languages, two different pronominal systems—it is not. This is because Limburgian and Dutch are in close contact. In language contact situations, and especially close and continuous ones, it is very common for one language to take over some features of the other language. The language contact situation between Limburgian and Dutch is, indeed, a close and continuous one: all speakers of Limburgian are at the very least bilingual and often multilingual, and they all use and speak Dutch on a regular basis. As mentioned, Dutch does not use non-feminine pronouns for women; in fact, calling a woman het in Dutch is viewed as extremely derogatory. Therefore, a reasonable assumption would be that speakers who do not use non-feminine pronouns in Limburgian, or even see them as negative, are ‘bothered’ by the Dutch meanings of the words. This thesis shows that the latter partly holds true.
When speakers of Limburgian have to translate a Dutch sentence containing the feminine pronoun zij into their dialect, they are much less likely to use het compared to when they are describing pictures, or are just talking. In this sense, there is indeed some influence of Dutch: in linguistics, this specific phenomenon is called ‘priming’. However, our research has also shown that not all speakers of Limburgian are equally sensitive to this: some speakers continue to say het in Limburgian, even when they are looking at the Dutch pronoun zij. Conversely, it is also the case that some speakers always use ziej, even when they are not currently looking at a Dutch sentence. One might expect that these are people who use so much Dutch in their daily lives that they have become used to using only feminine pronouns, even when they are speaking their dialect; however, we did not find evidence to support this idea.
Although more or less frequent use of het in Limburgian cannot be related one-on-one to a greater or lesser use of Dutch, there are indications that the contrast with Dutch does have an influence in other ways. That is, this contrast leads to many speakers of Limburgian having a fairly high ‘metalinguistic’ awareness with regard to non-feminine pronouns: they know very well that there are crucial differences between Dutch and Limburgian at this point, they can often describe in detail how and for whom exactly they use non-feminine pronouns, and many of them have strong intuitions regarding the (in)appropriateness of non-feminine pronouns. Speakers are therefore able to form an opinion, an ‘attitude’. These attitudes, as we briefly mentioned, vary enormously, and they seem to be largely independent of how often someone speaks Dutch. That is, there are people who hear and use a lot of Dutch and view the non-feminine pronouns in Limburgian as negative, but there are also people who hear and use a lot of Dutch and find it very positive that Limburgianhas a feature that is so characteristic of the dialect, and distinguishes the dialect from the standard language. It is not easy to predict how someone feels about the pronouns. However, we do know that a high level of awareness in combination with a certain attitude can lead to people determining their own language use—which, of course, only creates more differences between speakers.
All in all, what this thesis mostly shows is that there is a lot of variation, both regarding the use of non-feminine pronouns, and how these pronouns are viewed by speakers. The way an individual speaker uses their language is in part determined by their regional background, in part influenced by language contact between Limburgian and Standard Dutch, but mostly shaped by individual experiences. Explaining how referring to women ‘works’ in Limburgian is therefore almost impossible to do in general terms, because everyone has a slightly different background, different experiences, and different opinions. In fact, we could say that there are essentially as many ‘versions’ of Limburgian as there are speakers. This may sound like an unsatisfactory conclusion, but it is not: not only is it incredibly informative for the field of linguistics, but it also opens doors to a whole lot of new research questions—about Limburgian, about non-feminine pronouns, and even about language in general
__
Dit proefschrift onderzoekt hoe Limburgse dialectsprekers over vrouwen praten, en dan in het bijzonder welke voornaamwoorden zij gebruiken om dat te doen. Voornaamwoorden zijn korte woordjes die in een zin dienstdoen als plaatsvervanger voor een zelfstandig naamwoord of een naam. Eén van de meest in het oog springende verschillen tussen het Limburgs en het Algemeen Nederlands is welke mogelijkheden de talen hebben wat betreft voornaamwoorden voor vrouwen. In het Nederlands is het gebruikelijk om hiervoor enkel grammaticaal vrouwelijke voornaamwoorden te gebruiken, zoals zij en haar, maar in het Limburgs kunnen daarnaast ook zogenaamde ‘niet-vrouwelijke’ vormen worden gebruikt, zoals het en hem. Er zijn een paar dingen die deze niet-vrouwelijke vormen interessant maken.
Ten eerste zorgen ze voor verschillen (variatie) in hoe sprekers naar vrouwen verwijzen. Naar sommige vrouwen wordt verwezen met enkel vrouwelijke voornaamwoorden, terwijl voor andere vrouwen ook of zelfs alleen maar niet-vrouwelijke voornaamwoorden worden gebruikt. Met andere woorden: sommige vrouwen worden ziej genoemd, en andere het. Het onderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift laat, op basis van verschillende soorten data, zien dat sprekers veelal vaste patronen volgen. Ziej en andere vrouwelijke vormen worden gebruikt voor vrouwen die ouder zijn dan de spreker (zoals een grootmoeder) of op een andere manier wat verder van de spreker af staan (zoals een leidinggevende of een burgemeester). Het en andere niet-vrouwelijke vormen worden gezien als vertrouwelijker: deze vormen worden met name gebruikt voor vrouwen die even oud als of jonger dan de spreker zijn en/of dicht bij de spreker staan, zoals een zus, een goede vriendin, of jonge meisjes. Dit is een patroon dat ook veel voorkomt in andere talen die een onderscheid maken tussen vrouwelijke en niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen.
Ten tweede zien we veel verschillen tussen sprekers. Het patroon dat hierboven beschreven is, wordt niet door iedereen gevolgd. Sommige sprekers gebruiken de niet-vrouwelijke vormen voor alle vrouwen, los van wie de vrouw is of hoe zij zich tot de spreker verhoudt. Aan de andere kant zijn er ook veel sprekers die zelden of zelfs helemaal nooit niet-vrouwelijke voornaamwoorden gebruiken. Ten dele is dit regionaal bepaald: er zijn gebieden in Limburg, zowel in Nederland als in België, waar de niet-vrouwelijkevoornaamwoorden meer voorkomen dan in andere gebieden. Toch is regio niet allesbepalend. Doorvragen over waarom mensen wel of geen niet-vrouwelijke voornaamwoorden gebruiken, leerde ons dat sprekers van het Limburgs soms erg sterke meningen hebben over deze woordjes. Die meningen kunnen twee kanten op gaan: enerzijds is er een groep die vindt dat het niet netjes of zelfs onfatsoenlijk is om niet-vrouwelijke voornaamwoorden te gebruiken voor vrouwen en meisjes, en anderzijds is er ook een groep die het juist heel mooi vindt dat je in het Limburgs hiermee een extra betekenisnuance kunt uitdrukken. Hoe mensen over de voornaamwoorden denken, hangt samen met hun gebruik ervan. Dit brengt ons bij het derde punt.
Ten derde creëren niet-vrouwelijke voornaamwoorden namelijk, zoals gezegd, een groot contrast tussen het Limburgs en het Standaardnederlands. Dat klinkt misschien triviaal—immers, twee talen, twee verschillende soorten voornaamwoorden, toch?—maar dat is het niet. Dat komt doordat het Limburgs en het Standaardnederlands in nauw contact met elkaar staan. In situaties waarin twee talen met elkaar in contact komen, en zeker in situaties waarin dat contact intensief en langdurig is, is het heel vaak zo dat de ene taal kenmerken gaat overnemen van de andere taal. De taalcontactsituatie tussen het Limburgs en het Nederlands is inderdaad intensief en langdurig: alle sprekers van het Limburgs zijn op zijn minst twee- en vaak zelfs meertalig, en ze spreken en horen allemaal regelmatig Nederlands. Het Nederlands gebruikt zoals gezegd geen niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen en meisjes; sterker nog, in het Nederlands een vrouw het noemen wordt gezien als vreselijk denigrerend. Het ligt dus voor de hand om te denken dat sprekers die de niet-vrouwelijke voornaamwoorden in het Limburgs niet gebruiken of zelfs als negatief zien ‘last’ hebben van de Nederlandse betekenissen van de woorden. Dit proefschrift laat zien dat dit laatste ten dele waar is.
Wanneer Limburgers een Nederlandse zin met daarin het woordje ‘zij’ moeten vertalen naar het Limburgs, zijn ze veel minder snel geneigd om het te gebruiken dan wanneer ze plaatjes moeten beschrijven of gewoon aan het praten zijn. In die zin is er dus wel degelijk invloed van het Nederlands te zien; dit specifieke fenomeen wordt in de taalkunde priming genoemd. Maar dit onderzoek heeft ook laten zien dat niet alle sprekers van het Limburgs daar evenveel last van hebben: sommige sprekers blijven, zelfs als ze naar het Nederlandse woord ‘zij’ zitten te kijken, in het Limburgs gewoon het zeggen. Geen priming dus! En omgekeerd is het ook zo dat sommige sprekers, zelfs als ze geen Nederlandse zin voor zich zien staan, toch altijd ziej gebruiken. Hiervan zou je kunnen denken: maar misschien gebruiken deze mensen wel zo veel Nederlands in hun dagelijks leven, dat dát ervoor zorgt dat ze geen het gebruiken als ze Limburgs praten. Voor deze hypothese hebben we in dit proefschrift echter geen bewijs kunnen vinden.
Hoewel het meer of minder gebruiken van het in het Limburgs dus niet zomaar één-op-één te relateren is aan het meer of minder gebruiken van het Nederlands, zijn er toch aanwijzingen dat het contrast met het Nederlands wel degelijk invloed heeft. Dit contrast zorgt er namelijk voor dat veel sprekers van het Limburgs een vrij hoog ‘metalinguïstisch’bewustzijn hebben wat de niet-vrouwelijke voornaamwoorden betreft: ze weten heel goed dat er verschillen bestaan tussen het Nederlands en het Limburgs op dit gebied, kunnen vaak tot in detail beschrijven hoe en voor wie ze de niet-vrouwelijke voornaamwoorden precies gebruiken, en hebben een duidelijke intuïtie over wanneer die voornaamwoorden dan wel of niet gepast zijn. Ze zijn dus in staat om een mening te vormen, een ‘attitude’. Die attitudes lopen, zoals we al kort aanstipten, ontzettend uiteen, en ze lijken bovendien grotendeels los te staan van hoe vaak iemand Nederlands spreekt. Er zijn namelijk mensen die veel Nederlands horen en gebruiken die de niet-vrouwelijke voornaamwoorden in het Limburgs als negatief ervaren, maar ook mensen die veel Nederlands horen en gebruiken die het juist heel positief vinden dat het Limburgs met de niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen een eigenschap heeft die zo kenmerkend is voor het dialect. Hoe iemand over de voornaamwoorden denkt, is dus niet zomaar één-twee-drie te voorspellen. Wat we wel weten, is dat een hoog bewustzijn in combinatie met een attitude ervoor kan zorgen dat mensen hun eigen taalgebruik gaan bepalen, wat natuurlijk zorgt voor alleen maar meer verschillen tussen sprekers.
Al met al laat dit proefschrift dus vooral zien dat er ontzettend veel variatie is, zowel wat betreft het gebruik van niet-vrouwelijke voornaamwoorden voor vrouwen als de meningen die mensen erover hebben. Hoe iemands taalgebruik eruitziet wordt deels gevormd door de regio waar iemand vandaan komt, deels door taalcontact met het Nederlands, maar bovenal door het feit dat sprekers nu eenmaal allemaal hun eigen ideeën over taal hebben. Opschrijven hoe het verwijzen naar vrouwen in het Limburgs ‘werkt’ kan dus eigenlijk bijna niet in algemene termen: iedereen heeft net een andere achtergrond, andere ervaringen, en een andere mening, en feitelijk zijn er dus evenveel ‘versies’ van het Limburgs als dat er sprekers zijn. Variatie in taalgebruik kan dus heel individueel zijn. Dat klinkt misschien als een onbevredigende conclusie, maar dat is het niet: voor de taalkunde is het niet alleen ontzettend informatief, maar het opent bovendien deuren naar een heleboel nieuwe onderzoeksvragen—over het Limburgs, over niet-vrouwelijke voornaamwoorden, en zelfs over taal in het algemeen.
| Original language | English |
|---|---|
| Award date | 14 Mar 2025 |
| DOIs | |
| Publication status | Published - Mar 2025 |