Prikkelend belastingheffen: Over fiscale incentives en nudges

Fiscalisten hebben een wat eigenaardige eigenschap. Zij worden geprikkeld door fiscale vraagstukken. De gemiddelde niet-fiscalist wordt door de fiscaliteit doorgaans eerder prikkelbaar. De complexiteit van het belastingrecht is hiervan een belangrijke oorzaak. Een van de oorzaken van deze complexiteit is het gebruik van de belastingwet als beleidsinstrument. De belastingwet bevat tal van incentives, gedragsprikkels om burgers, bedrijven en andere organisaties te prikkelen tot door de wetgever gewenst gedrag. Dat heeft geleid tot een voor de burger soms schier ondoordringbaar woud van regels. De complexiteit en het gebrek aan transparantie van het belastingrecht maakt het de niet fiscaal deskundige burgers vervolgens vaak lastig om aan hun verplichtingen te voldoen (compliance) en van hun rechten, zoals fiscale subsidies, gebruik te maken. Dat is natuurlijk vervelend voor de burger, maar het maakt de rechtshandhaving er voor de Belastingdienst ook niet eenvoudiger op. Een mogelijkheid om de burger te helpen en de compliance te bevorderen is het gebruik van specifieke gedragsprikkels: ‘tax nudges.’ In deze bijdrage zullen incentives in de belastingwetgeving en nudges die de Belastingdienst gebruikt, als specifieke soort incentives, worden geanalyseerd.
De centrale vraag is dan: kan een analyse met behulp van het concept ‘incentive’ meer inzicht bieden in fiscale gedragssturing en -beïnvloeding? Deze vraag zal worden beantwoord door eerst het economische concept ‘incentives’ te bespreken en vervolgens tegen de achtergrond van dit begrip de twee genoemde varianten te onderzoeken. Dat zijn enerzijds de door de belastingwetgever geïntroduceerde incentives en anderzijds de door de Belastingdienst bij de uitvoering van die wet gebruikte nudges.