Productieaansprakelijkheid: Over zorgplichten in internationale productienetwerken

Zeventig procent van de wereldhandel vindt plaats via mondiale waardenketens. Deze internationale productienetwerken bieden economische welvaart, voor zowel multinationals in het mondiale Noorden, als kleinere ondernemers in het mondiale Zuiden. De negatieve externe effecten van deze productienetwerken voor mens en milieu concentreren zich echter in het mondiale Zuiden, bij arbeiders, omstanders of gemeenschappen. Het civiele aansprakelijkheidsrecht vervult in potentie een belangrijk rol in het aanpakken van deze effecten. Zijn werking wordt echter bemoeilijkt door onder meer de mogelijkheden die het contracten- en ondernemingsrecht voor multinationals bieden om verantwoordelijkheden voor externe negatieve effecten in internationale productienetwerken te verdelen.

Ontwikkelingen in jurisprudentie en wetgeving leiden echter tot een nieuwe realiteit voor multinationals. In deze oratie ga ik in op deze ontwikkelingen en onderzoek ik de grondslagen en grenzen van aansprakelijkheid voor schade in internationale productienetwerken. Ik betoog dat multinationals hun netwerken doelbewust organiseren om zicht te houden op de voorwaarden waaronder productie door hun netwerkpartners plaatsvindt en wat de effecten daarvan zijn op mens en milieu. Zij gebruiken daarvoor complexe private systemen van regels, toezicht en technologie. Deze systemen zorgen enerzijds voor een vergroting van kennis en wetenschap rondom structurele gevaren en risico’s van productieactiviteiten uitgevoerd in hun netwerk. Anderzijds scheppen zij de mogelijkheid om het handelen van netwerkpartners te controleren en in te grijpen waar het misgaat. Wanneer multinationals zich in die omstandigheden rekenschap kunnen geven van andermans belangen, past hen een zorgplicht. Schending van die plicht kan leiden tot wat ik noem productie-aansprakelijkheid