Psychiatry and Religion: Controversies and Consensus: A Matter of Attitude

Psychiatrie en religie onderhouden een gespannen relatie vanaf het moment dat de psychiatrie zich los van kerkelijke opvattingen ontwikkelde als medische discipline (eind 18e begin 19e eeuw). De vraag, die aan het onderzoek ten grondslag ligt, luidt: Is het mogelijk om voorbij de vele controversen te komen tot een consensus met betrekking tot religie (en spiritualiteit) in de psychiatrie? Welke conceptuele, theoretische en klinische kwesties moeten dan onderzocht worden? Welke rol speelt de attitude van de psychiater? En vooral: Hoe zou een consensus eruit kunnen zien? Het doel van een consensus zou moeten zijn dat psychiatrie en religie niet langer als vijanden tegen over elkaar opereren, of in een haat - liefde verhouding toch proberen het beste ervan te maken, maar als bondgenoten optrekken tegen nonsens en bijgeloof.

De hoofdstukken in deze studie vormen een bundeling van eerder gepubliceerde artikelen, die de auteur schreef als medeoprichter en secretaris, later voorzitter van de World Psychiatric Association (WPA) Section on Religion, Spirituality and Psychiatry. Ze vormen de neerslag van discussies en studiebijeenkomsten met vele collegae wereldwijd, zoals die vanaf 2003 plaatsvonden om de weg te banen voor een WPA consensus document. Dit document, een zogenaamd WPA Position Statement, werd daadwerkelijk door de WPA Executive Committee aanvaard in 2015. Het consensus document is in het proefschrift opgenomen en tegelijkertijd wordt ook een Nederlandse vertaling gepubliceerd.

Het hulpmiddel dat wordt ingezet om voorbij de controversen tot een consensus te komen is een model dat vier epistemische perspectieven met elkaar in een verband plaatst. Uitgaande van de psychiatrische praktijk ziet dat er als volgt uit. Het begint bij de dagelijks ervaring van de persoon, die zich bij de psychiater aanmeldt met klachten (eerste niveau). Daarop volgt het gesprek in de klinische setting met de psychiater (tweede niveau). De psychiater legt een verband tussen de bevindingen en de beschikbare wetenschappelijke kennis (derde niveau). Op het vierde, metatheoretische niveau, vindt reflectie plaats over de (aard van de) relaties tussen al die fenomenen, abstracties, theorieën en opvattingen, inclusief levensvisies (religie) en beschouwingen.

Het model toont het thema in een complexiteit, die van de professional een veranderde attitude vraagt. Een houding (‘stance’) die zich maximaal inzet voor interdisciplinariteit vanuit een epistemische verplichting het uiterste te doen in het streven naar waarheid. Het model dat in dit proefschrift wordt aangereikt biedt de ruimte om de vraag van dit onderzoek in volle breedte en diepte te onderzoeken, waarbij controversen niet langer louter blokkades zijn