Reflections: A Narrative on Displacement of Technology and Meaning in an African Place

Een narratief over technologie en betekenis in een Afrikaanse omgeving
Gertjan van Stam

Dit promotieonderzoek behandelt de introductie van externe ICT-technologie in een rurale Afrikaanse omgeving, in Zambia. Dit onderzoek bestudeert de vraag:
Hoe worden in de verhalen van ingenieurs – die technologie maken – de relaties met buitenlandse ingenieurs geïnterpreteerd? Hoe verwijzen deze verhalen naar kolonialisme en wat gebeurt er vervolgens met deze verhalen in de interactie met hun omgeving? Hoe informeren deze verhalen, in die omgeving, perspectieven op de toekomst?

Mijn proefschrift is een onderzoeksrapport aan de lokale autoriteiten van de Afrikaanse organisatie “Macha Works” in het dorp Macha in Zambia. Het proefschrift beschrijft mijn ervaringen en observaties in de Afrikaanse praktijk en mijn reflecties over de introductie van, en omgang met technologie in een Afrikaanse plattelandsgemeenschap. Hierbij analyseer ik de bruikbaarheid van technologieën, die van buitenaf worden geïntroduceerd, in de gemeenschap van Macha. Ik concludeer dat er een nieuw begrippenkader nodig is om de verhalen over technologie in Afrika te kunnen duiden.

In een Afrikaanse gemeenschappen wordt betekenis gevormd door de lens van gemeenschappelijke waarden. In dit kader stel ik een nieuw begrippenkader voor met vijf essentiële Afrikaanse waarden. Deze noem ik ‘de Grote Vijf’ (“the Big Five”). Deze Afrikaanse kernwaarden zijn essentieel om Afrikaanse verhalen goed te kunnen begrijpen:
- Ubuntu, beschreven als ‘gemeenschapsliefde’
- Oratio, benoemd als het ‘actief communiceren van belichaamde kennis’
- Relatio, een ‘relationele toewijzing van hulpbronnen’
- Dominatio, een waardering van ‘volwassenheid’
- Animatio, het ‘continu aanwezige moment’

In het onderzoek wordt getoond dat deze waarden betekenis geven aan verhalen in Afrika. In dit proefschrift concludeer ik dat de betekenis die de samenleving toekent aan technologie verbonden is met een Afrikaans wereldbeeld – en dat de introductie van technologie van buitenaf op problemen stuit wanneer onvoldoende rekening wordt gehouden met deze eigen Afrikaanse manier van kijken.

Het valt op dat technologie meestal vanuit het westen wordt geïntroduceerd zonder rekening te houden met de Afrikaanse kijk op de wereld. Opvallend is dat via technologie de historische structuren en de koloniale relaties bevestigd worden. Imperialistische en oriëntalistische beelden walsen over de eigen Afrikaanse wereldbeelden heen.

Vaak gaat de introductie van technologie dan ook verkeerd, precies omdat er geen aansluiting is bij Afrikaanse betekenisgeving. Technologie – ingevoerd zonder respect voor de eigen Afrikaanse waarden en zingeving, wordt onderdeel van een supra-koloniale relatie tussen het Westen en Afrika. De eigen inheemse zingeving die het Afrikaanse wereldbeeld bepalen worden dan onzichtbaar of gedenigreerd. Wanneer respect voor de inheemse waarden voor maatschappelijke betekenisgeving in Afrika ontbreekt, verwordt technologie (die van buitenaf is ingevoerd) tot een instrument van overheersing en ongelijkheid.