Styling the Local: Hyperdialectisms and the Enregisterment of the Gender Suffix in the 'New' Dialect of North Brabant

Dit proefschrift gaat over modern dialectgebruik in de Zuid-Nederlandse provincie Noord-Brabant. In Noord-Brabant
neemt het aantal (moedertaal)sprekers van het Brabants sterk af. Daardoor gaan lokale dialecten (die per
plaats verschillen) verloren. Daar komt een nieuw soort dialect voor in de plaats, dat enerzijds meer lijkt op het
Standaardnederlands doordat sprekers daar veel mee in aanraking komen, maar anderzijds juist afwijkt van het
Standaardnederlands doordat bepaalde dialectkenmerken worden uitvergroot. Die uitvergrotingen worden ook wel
hyperdialectismen genoemd, en ze zorgen ervoor dat variatie in de taal toeneemt in plaats van afneemt. Dat kan je
goed zien aan kleine dialectkenmerken met een grammaticale functie. Het kenmerk dat centraal staat in dit
proefschrift is de uitgang -e(n) die aan woordjes vóór zelfstandige naamwoorden, zoals lidwoorden, wordt geplakt,
bijvoorbeeld enen hond. In de traditionele Brabantse dialecten, zoals ze werden opgetekend in de loop van de
twintigste eeuw, kon deze uitgang alleen worden gebruikt in combinatie met mannelijke zelfstandige
naamwoorden in het enkelvoud, maar tegenwoordig wordt de uitgang óók gebruikt in combinatie met vrouwelijke
en onzijdige naamwoorden en in het meervoud. Dat geldt vooral voor (jongere) sprekers die het dialect niet van
huis uit hebben geleerd.

Dit proefschrift onderzoekt hoe de uitgang voor woordgeslacht varieert in het hedendaagse dialect van
jongere sprekers in de stedelijke omgeving van Eindhoven en op sociale media. Daarbij wordt ook een vergelijking
gemaakt met het traditionele dialect dat je nog kunt terugvinden bij oudere sprekers en in
grammaticabeschrijvingen van het Brabants. Om een compleet beeld te schetsen wordt niet alleen gekeken naar
de verschillende talige vormen waarin de uitgang voor woordgeslacht voorkomt, maar ook naar de situaties waarin
de uitgang wordt gebruikt en hoe de sprekers daar zelf op reageren. Naast spraakdata en grammaticaliteitsoordelen
zijn daarom ook digitale data van sociale media en reacties van sprekers verzameld.

De studies worden los van elkaar besproken, maar ook aan elkaar gekoppeld. Op basis daarvan wordt
aangetoond dat de uitgang zijn oorspronkelijke grammaticale functie, namelijk om woordgeslacht aan te duiden,
aan het verliezen is, en dat hij in ruil daarvoor een meer sociale functie krijgt. Dat houdt in dat sprekers de uitgang
kunnen gebruiken om te laten horen of zien dat ze zich met Brabant (als plaats) en met Brabanders (als
gemeenschap) identificeren, of met bepaalde stereotiepe aspecten van het Brabanderschap, zoals het
bourgondische en gezellige karakter. Met name in situaties waarin sprekers bewust willen afwijken van het
Standaardnederlands (als ze hun identiteit willen benadrukken), kan zo’n klein taalkenmerk een
identiteitsmarkeerder zijn, vaak in combinatie met andere taalkenmerken (zoals de zachte g en t-deletie in wa of
nie) en niet-talige culturele kenmerken (zoals verwijzingen naar de kleuren van de Brabantse vlag, Brabantse
etenswaren of carnavalsvieringen). Ook de sprekers zelf zijn zich bewust van deze praktijk, die ze herkennen uit
hun eigen taalgebruik en/of uit het taalgebruik van anderen.

Wel hebben de jongeren die het dialect niet meer als hun eerste taal hebben geleerd (ten gunste van het
Nederlands), vaak moeite met de typische dialectwoorden en -grammatica. Dat betekent echter niet dat ze helemaal
geen Brabants meer gebruiken. Ze hebben een beperkte taalkennis van het Brabants: een Brabants ‘repertoire’ dat
ze kunnen inzetten wanneer ze communiceren in informele contexten, vaak als het allemaal grappig (of in ieder
geval niet serieus) is bedoeld. Tegelijkertijd kunnen ze dat repertoire ook nog steeds koppelen aan het oubollige of
landelijke imago van dialect. Het blijkt dat het dialect, en dan in het bijzonder de uitgang voor woordgeslacht -
e(n), niet één vaste betekenis heeft, maar een hele reeks aan betekenissen. Dat houdt in dat sprekers zelf een van
die betekenissen toekennen, afhankelijk van de situatie waarin ze zich bevinden en met wie.

Daar komt bij dat jongere sprekers zich niet bewust zijn van de oorspronkelijke grammaticale functie van
het taalkenmerk. De jongeren verbinden de uitgang voor woordgeslacht helemaal niet aan woordgeslacht.
Daardoor kunnen ze geen onderscheid maken tussen dialect en hyperdialect, en vinden ze hyperdialectismen écht
Brabants. De ouderen vinden deze vormen juist fout, nep en niet authentiek. Dat komt niet alleen door het
leeftijdsverschil, maar ook door het verschil in taalachtergrond. Jongeren die het dialect niet van huis uit hebben
meegekregen zijn veel toleranter ten opzichte van grammaticale afwijkingen dan ouderen die het dialect wél van
huis uit hebben geleerd.

De bevindingen zijn ook aanleiding voor een discussie over de term hyperdialectisme: wanneer mag je
een taalvorm zo noemen en wat betekent dat precies? Het proefschrift draagt bovendien bij aan het vormen van
een toekomstvisie op de (moderne) dialectologie. Daarin gaat het niet alleen om het in kaart brengen van het
traditionele dialect of om het ‘tellen’ hoe vaak een taalvorm precies voorkomt, maar juist ook om het identificeren
van de betekenis die het dialect (nog) heeft voor sprekers, zowel naast als in combinatie met alle andere talen die
ze tot hun beschikking hebben.

_

This doctoral dissertation deals with modern dialect use in the southern Dutch province of North Brabant. In
North Brabant, the number of (native) speakers of Brabantish is declining sharply. As a result, local dialects
are losing ground. However, a new kind of dialect is taking their place, which, on the one hand, is more
similar to Standard Dutch due to frequent language contact, but on the other hand, differs from Dutch because
certain dialect features are magnified. These magnifications are also called hyperdialectisms, and they cause
variation to increase rather than decrease. This can be observed in small dialect features with grammatical
functions. The feature that is central to this thesis is the suffix -e(n), which is attached to words preceding
nouns, such as articles, for example enen hond ‘a dog’. In the traditional Brabantish dialects, as recorded
during the twentieth century, this suffix could only be used in combination with singular masculine nouns,
but nowadays it is also used in combination with feminine and neuter nouns as well as with plurals. This
particularly applies to (younger) speakers who did not acquire the dialect from home.

This thesis investigates how the gender suffix varies in the contemporary dialect of younger speakers
in the urban setting of Eindhoven and on social media. This includes a comparison with the traditional dialect
that is still found among older speakers and in grammar descriptions of Brabantish. To paint a complete
picture, not only the different linguistic forms of the suffix are examined, but also the situations in which the
suffix is used and how speakers themselves respond to it. Therefore, in addition to speech data and
grammaticality judgments, digital data from social media and reactions from speakers were collected.

The studies are discussed separately, but they are also linked to each other. By doing so, it is shown
that the suffix is losing its original grammatical function of indicating lexical gender, and that it is taking on
a more social function. This means that speakers can use the suffix to express or show that they identify with
Brabant (as a place) and Brabanders (as a community), or with certain stereotypical aspects of
‘Brabantishness’, such as the exuberant and convivial character. Particularly in situations where speakers
consciously want to deviate from Standard Dutch (if they want to emphasize their identity), such a small
linguistic feature can be an identity marker. It is used often in combination with other linguistic features (such
as a soft g pronunciation and t-deletion in wa ‘what’ and nie ‘niet’) and non-linguistic cultural features (such
as references to the colors of the Brabantish flag, Brabantish food, or carnival celebrations). The speakers
themselves are also aware of this practice: they recognize it from their own dialect use or from the dialect
use of others.

That said, young people who did not learn the dialect as their first language (in favor of Dutch)
struggle with typical dialect words and grammar. However, this does not mean that they no longer use
Brabantish at all. They have a limited knowledge of Brabantish, i.e., a Brabantish ‘repertoire’ that they can
deploy when communicating in informal contexts, often when it is all meant to be funny (or at least not
serious). At the same time, they may also still associate that repertoire with the corny and rural image of
dialect. It turns out that the dialect, and especially the gender suffix, does not have one fixed meaning, but
rather a whole range of different meanings. The speakers themselves assign one of these meanings, depending
on the situation they are in and with whom.

On top of this, younger speakers are not aware of the original grammatical function of the gender
suffix. Youngsters do not associate the gender suffix with lexical gender at all. Therefore, they cannot
distinguish between dialect and hyperdialect, and they consider hyperdialectisms genuinely Brabantish. On
the contrary, the older participants consider these forms wrong, fake and inauthentic. This is not only because
of the age difference, but also because of the difference in linguistic background. Young people who did not
learn the dialect from home are much more tolerant of grammatical deviations than older people who did
learn the dialect from home.

The findings also prompt a discussion on the term hyperdialectism: when can a linguistic form be
labeled as such and what exactly does it mean? Moreover, this thesis contributes to building a future vision
of (modern) dialectology in which it is not only about mapping the traditional dialect or about ‘counting’
how often a linguistic form occurs, but also about identifying the meaning the dialect (still) has for speakers
in addition to and in combination with all the other languages at their disposal.