The integration of sustainability considerations in EU free trade agreements: A legal analysis

This dissertation examines the manner in which the EU takes into account considerations relating to sustainable development in the conduct of its international trade policy. Specifically, this research explores the systematic integration of sustainability provisions in the Free Trade Agreements (FTAs) that the EU negotiates and concludes with third countries. These provisions, which deal with the protection of the environnement and labour rights, are incorporated into a specific chapter of the trade agreements in question, namely the Trade and Sustainable Development (TSD) chapter.
Against this background, the first part of the dissertation is dedicated to issues of EU external relations law. The objective of the research at this stage is to determine the leeway afforded to EU institutions – prime among which the European Commission – when concluding deep and comprehensive international trade agreements, which increasingly feature trade-plus issues. To that end, relevant rules of EU primary law are looked at to establish which competences have been conferred upon the EU and determine with more precision the specific situations in which the EU has the authority to conclude FTAs on its own without the participation of its Member States.
The second part of the dissertation then zooms in on the specific legal provisions included in TSD chapters, i.e., TSD provisions. The aim of this textual analysis is to ascertain whether TSD provisions are couched in binding language and whether they are specific enough to bind the parties in a meaningful way. The enforcement mechanisms available to the parties under their trade agreement is also looked at in an effort to find out if these provisions are truly enforceable. In that context, the utilisation of sanctions as a compliance-inducing tool is explored. Importantly, in June 2022, the Commission operated a partial reversal of its long-held view that enforcement should be solely ensured via collaboration and dialogue and introduced the possibility to impose sanctions in limited circumstances and with regard to core TSD commitments. The legal implications of this shift are investigated.
Finally, the third part of the dissertation takes a sidestep into a different field, that of human rights, in order to focus on essential elements clauses which have been included in EU international agreements since the mid-1990s and have traditionally conditioned the granting of development or cooperation aid upon the respect of certain human rights norms deemed to constitute ‘essential elements’ of the agreements in question. The Commission has recently proposed to adopt a similar approach in the field of sustainable development by characterizing certain core TSD commitments as ‘essential elements’ of its international trade agreements. Thus, by analysing the roots of this model, this dissertation endeavours to assess whether extending this conditionality system to the trade concessions granted under EU FTAs can really reinforce the enforcement arsenal at the parties’ disposal in cases of non-compliance with sustainability commitments. Several recommendations are formulated so as to make the adoption of such a system as optimal and effective as possible.
Ultimately, this dissertation aims to reflect more generally on the governance of economic activity in a sustainable manner and on global institutional processes entrusted with the task of enforcing global norms and contributing to public policy objectives.

___

Dit proefschrift onderzoekt de manier waarop de Europese Unie (EU) rekening houdt met
duurzaamheidsoverwegingen in de uitvoering van haar internationale handelsbeleid. Specifiek
onderzoekt dit proefschrift de systematische integratie van duurzaamheidsbepalingen in de
vrijhandelsovereenkomsten (FTA’s) die de EU onderhandelt en sluit met derde landen. Deze
bepalingen, die betrekking hebben op de bescherming van het milieu en arbeidsrechten, zijn
opgenomen in een specifiek hoofdstuk van de handelsovereenkomsten in kwestie, namelijk het
hoofdstuk aangaande handel en duurzame ontwikkeling (Trade and Sustainable Development
(TSD)-hoofdstuk).
Tegen deze achtergrond is het eerste deel van het proefschrift gewijd aan het recht van de
EU op het gebied van buitenlandse betrekkingen. Het doel van het onderzoek in dit stadium is het
bepalen van de speelruimte die EU-instellingen – met speciale aandacht voor de Europese
Commissie - wordt geboden bij het sluiten van diepgaande en veelomvattende internationale
handelsovereenkomsten, waarin steeds vaker sprake is van ‘trade-plus’ kwesties. Daartoe worden
de relevante regels van het primaire recht van de EU bekeken om vast te stellen welke
bevoegdheden aan de EU zijn toegekend en om nauwkeuriger te bepalen in welke specifieke
situaties de EU bevoegd is om zelfstandig FTA’s te sluiten zonder de deelname van haar lidstaten.
Het tweede deel van het proefschrift zoomt vervolgens in op de specifieke wettelijke
bepalingen in TSD-hoofdstukken, i.e. TSD-bepalingen. Het doel van deze tekstuele analyse is om
na te gaan of TSD-bepalingen in bindende taal zijn geformuleerd en of ze specifiek genoeg zijn om
de partijen op een betekenisvolle manier te binden. In dat kader wordt ook gekeken naar de
handhavingsmechanismen waarover de partijen krachtens hun handelsovereenkomst beschikken.
Dit in een poging om te achterhalen of deze bepalingen daadwerkelijk afdwingbaar zijn. In die
context wordt het gebruik van sancties als middel om naleving af te dwingen ook onderzocht.
Belangrijk is dat de Commissie in juni 2022 een gedeeltelijke ommekeer teweegbracht in haar lang
gekoesterde standpunt dat handhaving uitsluitend via samenwerking en dialoog moet gebeuren, en
de mogelijkheid invoerde om in beperkte omstandigheden sancties op te leggen met betrekking tot
de belangrijkste TSD-bepalingen. De juridische implicaties van deze verschuiving worden
onderzocht.
Tot slot maakt het derde deel van het proefschrift een zijstap naar een ander werkveld, dat
van de mensenrechten, om zich te richten op essentiële elementen clausules die sinds het midden
van de jaren negentig zijn opgenomen in internationale overeenkomsten van de EU en die van
oudsher de toekenning van ontwikkelings- of samenwerkingshulp afhankelijk maken van de
naleving van bepaalde mensenrechtennormen die worden beschouwd als ‘essentiële elementen’ van
de overeenkomsten in kwestie. De Commissie heeft onlangs voorgesteld om een vergelijkbare
aanpak te hanteren op het gebied van duurzame ontwikkeling door bepaalde TSD-bepalingen te
kenmerken als ‘essentiële elementen’ van haar internationale handelsovereenkomsten. Door dit
model te analyseren, probeert dit proefschrift te beoordelen of het uitbreiden van dit
voorwaardelijkheidsmodel naar de handelsconcessies die worden verleend onder EU FTA’s het
handhavingsarsenaal dat de partijen tot hun beschikking hebben in geval van niet-naleving van
duurzaamheidsverplichtingen kan versterken. Er worden verschillende aanbevelingen
geformuleerd om de invoering van een dergelijk systeem zo optimaal en effectief mogelijk te
maken.
In het algemeen beoogt dit proefschrift te reflecteren op het bestuur van economische
activiteit op een duurzame manier en op mondiale institutionele processen die gericht zijn op het
naleven van mondiale normen en bij te dragen aan publieke beleidsdoelstellingen