The normality of rape? Observer reactions to stories of female and male sexual assault

The normality of rape? Observer reactions to stories of female and male sexual assault

Eva Mulder, 2021

In 2017 zagen we het begin van #MeToo. De stemmen die zich hebben laten gelden tijdens deze (met name online) beweging geven blijk van de omvang en verscheidenheid van seksueel geweld. Echter is ook gebleken dat de reacties van de sociale omgeving op degenen die hun verhaal vertellen even uiteenlopend kunnen zijn als de vormen van slachtofferschap waarover verhaald wordt. Het is een bekend gegeven dat slachtoffers van seksueel geweld vaak te maken krijgen met negatieve reacties van anderen, zoals ongeloof, bagatellisering en ‘victim blame’. Bepaalde vertellingen, zoals een interview van een jonge vrouw over haar date met acteur Aziz Ansari en het fictieve korte verhaal ‘Cat Person’ in de New Yorker, onthullen de complexiteit van onderliggende relevante vragen: wat telt als seksueel geweld, en wie als slachtoffer?

Dit sociaalwetenschappelijke proefschrift buigt zich over de vraag waarom en hoe negatieve reacties tegenover slachtoffers van seksueel geweld tot stand komen. Daarbij wordt betoogd dat veelgebruikte theorieën en methoden rondom dit vraagstuk onvoldoende rekening houden met de socio-culturele context waarin een toeschouwer als betekenisgever fungeert. In een aantal experimentele studies is onderzocht hoe mensen reageren op slachtoffers die niet voldoen aan het ideaalbeeld, bijvoorbeeld omdat zij niet tegenstribbelden of na afloop met woede in plaats van verdriet of angst reageren. Door een variatie aan meetmethoden te gebruiken worden ook gevarieerdere, indirecte en genuanceerde reacties van derden aan het licht gebracht. In alle hoofdstukken keert de vergelijking terug tussen mannelijke en vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld, waarbij mannelijkheid wordt aangemerkt als een stereotype dat per definitie in strijd is met het ideaal slachtofferbeeld.

De belangrijkste resultaten uit dit proefschrift bevestigen dat ideeën over wat ‘normaal’ is een grote rol spelen in de reacties op slachtofferverhalen. Respondenten reageren over het algemeen negatiever wanneer een slachtoffer afwijkt van het ideaal slachtofferbeeld. De invloed van normatieve verwachtingen lijkt zelfs zo sterk dat een man die verkracht is kans loopt om door anderen als ‘vrouwelijker’ beschouwd te worden. Verder tonen de bevindingen dat mensen gebruik maken van beschikbare ‘algemene kennis’ – waaronder slachtoffer- en genderstereotypen, verkrachtingsmythes, en scripts over ‘normale’ seksuele interacties – om betekenis te geven aan een bepaald (slachtoffer)verhaal. Hoewel mensen in abstractie kunnen zeggen dat seks zonder wederzijdse instemming verkrachting is, is hun oordeel vaak minder eenduidig wanneer ze daar in meer detail mee geconfronteerd worden. Wanneer respondenten uitgebreider reageren op een non-stereotypisch scenario van seksueel slachtofferschap, bijvoorbeeld waarin expliciete dwang ontbreekt, zijn zij veelal terughoudend in schuld toewijzen aan de verdachte en de situatie aanmerken als seksueel geweld.

Een belangrijke aanbeveling is dan ook om onderzoeksmethoden binnen dit thema zo aan te passen dat rijke en verhalende informatie niet verloren gaat. Alleen al vaststellen wat seksueel geweld is blijkt een complex proces dat wordt gekenmerkt door grijze gebieden, juist in deze veranderlijke tijden. In Nederland wordt daar geprobeerd gehoor aan te geven met het wetsvoorstel van minister Grapperhaus om ‘seks tegen de wil’ strafbaar te maken, maar de ambiguïteit en dynamiek binnen zulke gebeurtenissen lijken zich maar moeilijk in een (nieuwe) categorie te vatten. Ook buiten het wettelijke kader is het belangrijk te bedenken dat reacties van de sociale omgeving niet alleen individuele slachtoffers beïnvloeden, maar ook bijdragen aan de bron van geaccepteerde kennis over wat telt als geweld, als onschuld, en als een verhaal dat onze sympathie verdient.