Verantwoord financieel strafrecht

De regulering van de financiële sector is sterk toegenomen. Tegelijkertijd is de straf- en bestuursrechtelijke handhaving in hoge mate instrumenteel van aard geworden. Nelemans stelt dat het financieel strafrecht een betere balans kan vinden als er meer aandacht is voor zorgvuldigheid over de hele linie.

Het financieel strafrecht staat bijna dagelijks in de belangstelling, regelmatig wegens grote zaken. Zo schikte Bank of America in 2014 voor USD 16 miljard met Amerikaanse autoriteiten wegens de verkoop van rommelhypotheken aan investeerders. Een absoluut recordbedrag. Ook Europese banken troffen grote schikkingen, vooral in verband met benchmarkmanipulatie.

In de afgelopen 15 jaar is het handhavingsmodel, dat is de wijze waarop de overheid de financiële sector normeert en de wijze waarop die normen door de autoriteiten worden gehandhaafd, op verschillende punten geëvolueerd. Deels heeft dat te maken met de opkomst van het punitief bestuursrecht, stelt Nelemans in zijn rede. De nieuwe ontwikkelingen betreffen volgens hem de toename van open normen, de ontwikkeling van toezichthouders tot spelverdeler en een verschuiving van gerechtelijke naar buitengerechtelijke afdoening.

Nelemans concludeert dat het handhavingsmodel in hoge mate instrumenteel van aard is geworden. Om tot een meer verantwoord model te komen, is het van belang de aandacht voor zorgvuldigheid te versterken. Dat kan onder meer door het meewegen van het doel van de norm, het meten van de resultaten van beleid en het versterken van controle op buitengerechtelijke handhaving. De overheid, autoriteiten en rechters zullen ieder hun eigen verantwoordelijkheid moeten nemen. Dit laat onverlet dat ondernemingen in de financiële sector zich gewoon zullen moeten aanpassen aan de “new normal” van uitgebreide regulering, juridische onzekerheden en proactieve toezichthouders.